Nadir Toprak Elementleri (NTE), maden damarı ya da mineral şeklinde değil, kayaların ve toprağın içinde ender miktarlarda dağılmış olarak bulunan elementlerdir. Türkiye’de Eskişehir-Beylikova-Kızılcaören’de, Eskişehir-Sivrihisar, Malatya-Kuluncak, Sivas ve Burdur'da NTE yatakları olduğu biliniyor. Cumhurbaşkanı’nın ABD ziyareti sonrası gündeme gelen NTE’ler, çoğunlukla NTE rezervinin kimin çıkartacağı, gelirinin kime kalacağı boyutunda tartışılıyor.

Oysa biz NTE olarak kabul edilmese de NTE’lerden daha az, ender bulunan elementi, Türkiye’de altın madenciliğinin yarattığı kirlilik felaketlerden biliyoruz. NTE’ler toprakta %1 – 6 oranında bulunurken, altın, milyonda 1 - 2 oranında bulunur. Ve biz siyanürlü altın madenciliğinin yarattığı felaketi 1,5 yıl önce İliç’te gördük.

Türkiye’yi sömürge madenciliği ülkesi durumuna getiren kanun değişiklikleri, 2002’de AKP’nin ilk iktidara geldiğinde uygulamaya aldığı, ucube maden ve inşaat temelli ekonomi yönetimiyle başlar. AKP iktidara geldikten iki yıl sonra 2004’te Maden Kanunu’nda sermaye odaklarının talepleri doğrultusunda köklü değişiklikler yaptı. Bu değişik, orman, mera, tarım alanları, ovaları her türlü madenciliğe açtı.

Toprak altında galeri olarak işletilen madencilik terk edilerek, şirketler için karlı ancak doğaya büyük zararlar veren, açık ocak türü madenciliğe geçildi. Milyonlarca ton moloz, kaya ve toprak yamaçlardan ormanda ağaçların üzerine döküldü. Bursa’nın doğasına büyük zarar veren taş ve mermer ocakları da 2004’te maden niteliğine alınarak, ormanlarda büyük yağmanın önü açıldı.

İklim krizi giderek su krizine dönüştüğü halde dereler madenlere tahsis edildi. Denetim yapılmadığı için madenlerin dereleri kirletmelerine göz yumuldu.

AKP iktidarında geçen 23 yılda, birçok ilin yüzölçümünün yarısından fazlası, kimisinde % 80 – 90’a varan oranda şirketlere maden alanı olarak ruhsatlandırıldı. Birçok maden ruhsat alanları içinde tarlalarıyla, evleriyle yüzyıllardır orada yaşam sürdüren köyler yer aldı.

Bir siyasi iktidar programı olarak madenciliğe verilen bu ayrıcalıklar, Türkiye çapında çok sayıda yerel direniş yarattı. Birçok insan “Biz ne sizin projenizi, ne de ÇED toplantınızı istiyoruz” diyerek ÇED toplantılarını protesto etti. Yüzlerce dava açıldı. Bunarın bir çoğunda başarı sağlandı. Ancak AKP 2009’da, iptal edilen ÇED Raporları üzerinde küçük değişikliklerle yeni ÇED süreçleri başlatıp onay verilebilecek düzenlemesiyle asıl amacın yerel halkın talepleri değil, şirketlerin çıkarları olduğunu gözler önüne serdi.

AKP iktidara geldiğinden bu yana yaptığı onlarca kanun ve kanun değişiklikleri, şirketlerin ayrıcalığı üzerine kurgulandı. Temmuz ayında yasalaştırılan 7554 Sayılı Torba Kanun, şirketlerin baş tacı edilerek halkın ikinci sınıf yurttaş durumuna düşürüldüğü kanun olarak yorumlandı.

2004’teki kanun değişikliğinde dokunulamayan, milli parklar, muhafaza ormanları, tabiat parkları, sulak alanlar, tarihi ve kültürel varlıklar, Temmuz 2025’te meclisten geçirilen 7554 sayılı işgal yasası ile maden ve enerji şirketlerinin talanına açıldı.

Bu da yetmedi, Topraklarımızı Vermiyoruz Çalışma Grubu aracılığıyla halkın ve tüm muhalefet parti milletvekillerinin karşı duruşuna rağmen, zeytinlikler dahil halkın elindeki arazisi, tarlası, özel mülkleri üç kuruşa kamulaştırıp, maden ve enerji şirketlere bedava kullandıracak hükümler, 7554 sayılı Süper Talan Kanunun yer aldı. Birçok ülke zeytinlik taşımayı yasaklarken bu kanun taşıma kılıfı altında zeytinliklerin verimsizleştirilip, kuruması, yerel halkın köksüzleştirilmesine izin verildi.

Bu da yetmedi, NTE ve altın için başlatılacak maden projelerine, Çevre ŞİD Bakanlığı tarafından ÇED Raporlarına iptal Kararı verilecek olması durumunda, Süper Talan Kanunu ile Çevre ŞİD Bakanlığı elinden alınarak, Cumhurbaşkanı güdümünde bir Kurul’a devredildi. Bu konudaki ayrıntıları bu yıl Temmuz ayındaki makalelerimde açıkladım.

ABD’ye gidildiğinde, koruma altında olsun olmasın ülkemizin her karış toprağı, sömürge madenciliğine, maden ve enerji şirketlerinin talanına açan yetkiler veren 7554 sayılı Torba Kanun yürürlüğe girmişti.

NTE madenciliğinde ciddi bir kirlilik söz konusu olacak. Bu kirliliğin ayrıntıları endişe yaratacak boyutta. Bir sonraki makalemizde NTE’ler aracılığıyla ortaya çıkacak devasa miktarlarda süper ölümcül atıklardan söz edeceğim.