Bir önceki makalede, Türkiye’yi “Sömürge Madenciliği” durumuna getiren tarihçe, ABD ile yapılan anlaşmanın alt yapısını hazırlayan 7554 sayılı Süper Talan Yasası vardı. Bu makalede övgülü sözlerin ardında Nadir Toprak Elementleri (NTE) için yoğun su kullanımı ve yaratacağı kirliliği anlatacağım. NTE’ler toprakta büyük alanlara az miktarda saçılmış olarak bulunur. Bu nedenle NTE’lerin çıkartılması, saflaştırılması çok zordur ve milyonlarca ton toprak kirletilerek atık durumuna getirilir.

NTE üretilecek Beylikova, şiddetli ve çok şiddetli kurak bölge
Eskişehir - Kızılcaören ve Sivrihisar’daki NTE işletilmeye 1200 tondan başlanarak 570 bin tona çıkarılacağı bildiriliyor. Kullanılacak su, belirsizliğini koruyor. Son bir yıllık kuraklık haritasına bakıldığında Kızılcaören, şiddetli ve çok şiddetli kuraklık çeken yerler arasında görülüyor. Su, insan ve tarım için bile yeterli değilken NTE için gereken suyun nereden bulunacağı merak konusu.

Beylikova ilçesinde tüketilen suyun 300 katını NTE’ler tüketecek
Yaptığım araştırmada, NTE madenciliğinde topraktan çıkarılıp saflaştırılana kadar aşamada kullanılacak suyun %70’i geri kazanıldığı en iyi senaryoda bile her bir ton NTE için 150 m3 su kullanılacağı belirtiliyor. Bu da yılda 570 bin ton üretildiğinde günlük üretimin ~1561 ton NTE olacağı ve bu üretim sırasında en iyi senaryoda bile günde ~235 bin ton su kullanılacağı hesaplanabilir. Bu 2 milyon nüfuslu bir kentin günlük su tüketimine denktir. Yer altı suyunun yer üstü sularıyla ilişkisinden dolayı, kuyu suyu kullanılırsa bölgede dere ve göletlerin hızla kuruyacağı söylenebilir.

NTE’ler için milyonlarca ton çok güçlü asit kullanılacak
Altın madenciliğinde olduğu gibi NTE’ler de topraktan çıkarıldıktan sonra toksik, tüm canlılar için yakıcı, çok güçlü aşındırıcı asitler yüksek miktarlarda kullanılır. Çözdürme işlemi sırasında kullanılan sülfürik asit, hidroklorik asit, nitrik asit en yaygın olanlarıdır. Ayrıca bu işlemeler sırasında hidrojen peroksit, permanganat gibi oksidatif ajanlar kullanılır. Ayrıştırma ve saflaştırma aşamalarında tüm canlılar için son derece aşındırıcı di-2-ethylhexyl phosphoric acid, Cyanex 272, tri-n-butyl phosphate gibi fosforik asit türevleri, kerosen, toluen, xilen gibi hidrofobik çözücüler kullanıldığı bildiriliyor.

NTE üretiminde kullanılan kimyasallar yoğun toksik özellik taşırlar. Soluma ile bile ciddi zararlar verebilirler. Ciltte yanıklar, göz hasarları, solunum yolu hastalıkları, sindirim sitemi hasarları, karaciğer hastalıkları yapar. Dolayısıyla NTE madenciliği, çevre ve halk sağlığını son derece zararlıdır.

17,5 kg NTE için 989,25 kg toprak zehire bulanacak
Dünyanın en büyük NTE üreticisi Çin’de tenör oranı % 4 – 6 arasındayken, Kızılcaören’deki rezerv %1,75 gibi düşük bir oran olduğu biliniyor. Demek ki, 1 ton yani 1000 kg kaya ve topraktan Türkiye’de en çok 10 kilo 750 gram NTE çıkartılacak. Bir kamyonet dolusu toprak kaya yaklaşık 1 ton gelir. %1,75 oranından hesaplarsak 1 ton topraktan çıkarılacak yalnızca 17,5 kg NTE için 989,25 kg toprak zehirli, kimyasallarla kirletilerek atık durumuna getirilecek.

Her yıl 50 stadyum dolusu atık durumuna getirilmiş toprak
Yukarıdaki bilgilerden yapılacak hesapla yıllık 570 bin ton NTE üretimine ulaşıldığında, her yıl ~32,5 milyon ton toprak ve kaya son derece toksik asit ve kimyasallarla kirletileceği anlamı taşıyor. Bu atığa girecek su, kimyasallarla yılda 50 milyon tona çıkacağı öngörülebilir.

Yaptığım araştırmada 50 bin kişilik gibi büyük bir stadyumun yaklaşık ~1 milyon m3 hacme sahip olduğunu öğrendim. Buradan NTE üretiminde her yıl 50 adet büyük stadyumu dolduracak miktarda toprak kirletilerek atık durumuna getirileceğini söyleyebiliriz.

20 yılda Bursa 2,5 metre yükseklikte toksik toprakla kaplayacak kadar atık
NTE madenciliğinde 20 yılda 650 milyon ton son derece zehirli, içindeki kirliliği yüzyıllar boyunca barındıracak atığın doğaya bırakılacağı anlamına geliyor. Bu kadar büyük atığı tahmin etmek kolay değil. Yapay zekaya sordum. Bursa’da merkez ilçeler, Gürsu ve Kestel ile birlikte yerleşim alanları yaklaşık 200 milyon m2 alan kaplıyor. 20 yılda çıkacak 650 milyon ton son derece zehirli atık Bursa’ya yayılsaydı, hepimiz bütün yollar, evler her yer 2,5 metre yüksekliğinde atık çamuruna gömülürdü.

Atık barajı aldatmacası
Yukarıdaki paragrafta atıklar için bilerek “doğaya bırakılacak” yazdım. Bu tür toksik atık üreten tesislerde atık barajları bulunur. ÇED Raporları bu barajların çevre ve insanı koruyacağı öngörüsü üzerinden verilir. 2016’da Şirvan’da heyelan sonucu 16 işçinin ölümü, 2021’de Şebinkarahisar’da 4500 ton zehirli ağır metal içeren atık havuzunun göçmesi, İliç’te Çöpler Altın Madeni’nde 2022’te siyanür sızıntısı, 2023’te 9 işçinin ölümüne neden olan yığın liçi felaketi ve daha buraya yazamadığım onlarca maden kazası bize bu öngörülerde büyük başıboşluk olduğunu kanıtlıyor.

Bununla birlikte ülkemiz en güçlü depremleri yaratan kuşağın içindedir. İklim krizi, sel ve toprak kaymalarını arttırdı. Kapitalist kar odaklı uygulamalar, deprem, sel, toprak, atık barajı, yığın liçi kayması gibi sürekli kendini hissettiren felaketlerle atık barajların yıkılmayacağını, sözde güvenli zemini çatlayıp yer altı suyuna, oradan da insan ve tüm canlılara ulaşmayacağını düşünmek hiç akıllıca değildir. Kaldı ki, bu atık barajlarındaki sorun yalnızca kimyasal kirlilik değil ciddi boyutta ciddi boyutta nükleer kirlilik olacağı şimdiden söylemek gerekir.

Bir çok ülkede yoğun atık üreten madencilik yasak
Bu saydığımız doğal kazalar, felaketler olmasa, barajlar yıkılmasa bile, atık barajlarının, sözde özel hazırlanan zemin sızdırmazlığı en çok 50 yıl geçerlidir. İşte AKP yönetim anlayışı, yukarıda saydığımız felaketlerin yanında, zemini zaten 50 yıl sonra sızdıracak atık barajlarını güvenli kabul etmektedir. Bu konu çoğunlukla dünya ülkelerinde de böyledir. İşte bu nedenle birçok ülke altın ve NTE madenciliği gibi böylesine ciddi kirlilik yaratacak projelere izin vermemektedir.

ABD’ye gitmeden önce çıkarılan Süper Talan Yasası
Tam da bu noktada İşgal Yasası ya da Süper Talan Yasası da dediğimiz, Toprağımızı Vermiyoruz Kampanya grubu ve tüm muhalefet partilerinin güçlü karşı duruşuna rağmen Temmuz ayında meclisten geçirilerek yasalaştırılan 7554 sayılı Torba Kanuna bir daha göz atalım.

Çıkartılan kanunda stratejik maden tanımı getirilerek yüksek koruma önceliğine sahip alanlarda yürütülecek yeni NTE ve altın madeni ÇED süreçlerinde, Çevre ŞİD Bakanlığı’nın ola ki izin verilmemesi durumunda son karar Cumhurbaşkanı denetimindeki Kurul’a bırakıldı.

Korunan alanlarda maden çıkarmak artık serbest!
Böylelikle, milli parklar, tabiat parkları, sulak alanlar, yaban hayatı koruma ve geliştirme sahaları, muhafaza ormanları, kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri, Kıyı Kanununa göre korunması gerekli alanlar, birinci derece askeri yasak bölgeler, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında kalan sit alanlarında projenin yaratacağı kirlilik ve koruma nedeniyle Çevre ŞİD Bakanlığın verebileceği ÇED iptal kararlarının önüne geçildi.

NTE’ler ve ABD ile nükleer işbirliği bağlantılı
ABD ile yapılan anlaşmada nükleer enerji işbirliği de yer aldı. NTE madenciliğinin yapılacağı bildirilen Kızılcaören’de büyük miktarda radyoaktif Toryum yatakları olduğu biliniyor Görüldüğü kadarıyla nükleer işbirliğinin NTE’ler ile yakın bir ilişkisi var. NTE’ler için şaşalı sözlerin ardında, suları hortumlanan, kimyasal olduğu kadar nükleer atıklarla da kirletilen, doğal varlıkları yok edilen, geleceği karartılan bir Türkiye var. Toryum ve nükleer enerji konusuna, daha derin anlatımla bir sonraki makalede yer vereceğim.