Ahmet Telli kazandırdı, bu terimi dilimize; Su çürüdü. 1980 darbesinin karanlık dehlizlerdeki.sorgularında yaşadıklarını okurken, tüyleriniz diken diken olur. Her şey o kadar kötüdür ki, şair sonunda, su çürüdü, diye bitirir.

Günümüzde günlük yaşamda bile işler iyi değil. Gerçekte su çürümez ancak durum o kadar kötü ki mecazi anlam katarak, su çürütüldü, diyebiliriz. Suyun çürütüldüğünü, Nilüfer Çayının giderek artan kirletilmesinde gördük. Marmara Denizi’ni çöl görünümüne çeviren müsilaj, bizlere suyun bile çürütülebileceğini gösterdi.

Çürüme doğal bir olaydır. Suya yapılan ihanet bunun çok ötesinde. Nilüfer Çayı'nda bırakın balığı, içinde hiç bir sucul canlının yaşamadığı ölü bir su kütlesi olarak akmaktadır. Anayasa ve kanunlara göre devlet her türlü kirliliği engellemelidir. Demek ki devlet, engellenip, cezalandırılması gereken sermaye olduğunda, halka ihanet edip görevini yapmıyor.

70’li yıllarda palazlanan sermaye, 80 darbesiyle bizleri, toplumsal haklarımızın budandığı, güçlü işçi örgütlerini parçalandığı bir yola sürükledi. Toplumsal alanda bunlar olurken sermaye,  kanunlara aykırı kaçak fabrikalarla işgal ettiği ovalarda, kirlettiği derelerle suyu kirletmeye,  başladı. 2002’den bu yana AKP iktidarı, her şeyi tümüyle çığrından çıkardı. Öyle ki içme suyu olarak kullanılanların dışında ülkede temiz  dere kalmadı.

Geçen yıl Bursa Su Kolektifi Nilüfer Çayı ve onu besleyen dereleri kirletenleri belgeledi. Bunları, Valilik, Bursa Büyükşehir Belediyesi, basın açıklaması, sosyal medya ve haber olarak paylaştı. Bunun da etkisiyle Bursa Büyükşehir Belediyesi derelere 155 kaçak deşarjın kapatıldı.

İncelemelerine bu yıl da sürdüren Kolektif üyeleri çalışmalarına Uludağ’ın kuzey yamaçlarında akan dereleri gözlemleyerek başladı. Deliçay, Balıklı, Kaplıkaya derelerinin devasa yataklarından Ağustos ayında sızıntı suyu bile akmazken, çok az miktar su akan Gökdere’nin suyunun ovaya varmadan kuruduğunu saptadı. İklim krizi bulunduğumuz coğrafyayı o kadar derinden etkiliyor ki bu derelerden artık yılın ancak iki üç ayı su akıyor. Aktığı zaman da Deliçay'a adını verdiği gibi deli değil, sakince akıyor. 

Uludağ'dan akarak Deliçay ile birleşen bu dört dere, Bursa Ovasında Gürsu ilçesine tamamen kuru olarak ulaştığı halde,  BSK üyeleri Karesi Tekstil önünde dere yatağının kaçak siyah su girişi ile dolmaya başladığı saptandı. Buradan 250 m ötede Yeşil Çevre Atıksu Arıtma Tesisi iki devasa deşarj kanalı içinde yoğun partikül yüküyle sözde arıtılmış atık suyu dere yatağına boşaltıyor.

Gürsu'nun batısında Küçükbalıklı'da Büyükşehir'in Doğu kanalizasyon arıtma tesisi de deşarjını Deliçay'a yapar. Doğu Arıtma'nın geçen yıl büyük sorunları vardı. Yeni yönetim geçmiş dönemin eksiklerini hızla kapatsa da  hala elverişsiz durumu var. O da Büyükşehir Atıksu Arıtma Tesisleri'ni hala şirket tarafından yönetiliyor, olmasıdır.

Bursa'nın kanalizasyon arıtma tesisleri 2012'den bu yana Kuzu Group adlı bir şirket tarafından işletiliyor. Şirketler bilirsiniz, bir açık gördüklerinde yasalara aykırı da olsa açığı kullanmaktan çekinmezler. Gerçekten de Kuzu Group'un işlettiği Bursa merkezdeki üç tesisten gözlerden uzak Doğu ve Nilüfer Arıtma'nın deşarjlarıyla, hergün binlerce aracın geçtiği Batı Arıtma'nın deşarjı aynı değildir. Gözlerden uzak tesislerde su arıtılmış olsa da kahverengi deşarj söz konusıyken Batı Arıtma'da daha şeffaf bir deşarj yapılmaktadır.

Bununla birlikte yapılan gözlemler günün aydınlık saatlerindeki deşarjlardır. Gece karanlığında nasıl deşarj yapıldığı bilinmiyor. Panayır halkı Karesi, Yeşil Çevre ve Doğu arıtmanın deşarjını barındıran Deliçay'ın özellikle gece geç saatlerde çok kötü koktuğunu, yaz aylarında bile pencere açamadıklarını, çocuklarının bu kokudan hasta olduklarını geçen yıl Bursa Su Kolektifi öncülünde gerçekleştirilen basın açıklamasında dile getirdiler.

Yaz aylarında Nilüfer Çayı'nın yakınından ne zaman geçseniz o kötü kokusundan utanarak kendini size hissettirir. Koku geceleri daha dayanılmaz oluyor. Bu durum sanayi bölgeleri deşarjlarının da geceleri daha kötü olduğunu düşündürüyor. Bursa Terminali'ne sabaha karşı gün doğmadan gelenler, otobüslerinden indiklerinde terminaline yakınından geçen Nilüfer Çayı'nın iğrenç kokuysuyla karşılaşıyor. Aynı kötü koku Bursa Çevre Yolu otobanın Geçit'teki dinleme tesisinde de hissediliyor. Bursa'ya gelenlere ilk armağanımız,  bu iğrenç koku oluyor.

ÇŞİD (Çevre) Bakanlığı, 5 bin m3 üstünde deşarjı olan tüm atık su arıtma tesislerini sözde anlık 7/24 izliyor. Ancak bu izlemenin hiç bir işe yaramadığını zift gibi akan Nilüfer Çayından biliyoruz. Bakanlık internette hava kirliliği ölçümlerini anlık 7/24 yayınlarken, arıtma tesisleri analizlerini yayınlamıyor. Hatta bilgi edinme dilekçesi ile  sonuçları isteseniz bile "ticari sır!" diyerek vermiyor. Devlet makamlarının yalnızca bu uygulaması bile halkın değil şirketlerin hükümetleri olduklarını kanıtlıyor.

BSK üyeleri, Bursa, Nilüfer ve Demirtaş Organize Sanayi Bölgeleri atıksu arıtma tesislerinin deşarjlarında da gözlemler yaptı. Her üç sanayi bölgesinin atık su deşarjının, Yeşil Çevre kadar kötü olmasa da bekleneni  karşılamamaktadır. 

Kolektif üyeleri çalışmalarında Bursa'da en kirli deşarjı yapan Deri OSB Atıksu Arıtma Tesisi'nden yapıldığını da belgelerdi. Öyle ki deşarjda tümüyle müsilaja neden olan boz bulanık suda deri parçacıkları görülebiliyor.

Peki beklenen nedir? Beklenen arıtma niteliğini Türkiye'de alanında tek tesis olan Geçit'te kurulu Bursa OSB Su Üretim Tesisi kanıtlıyor Bu tesis, Geçit'e varana kadar son derece kirletilmiş Nilüfer Çayı'ndan su alarak bunu arıtıp %60ını fabrikalarda üretim sırasında kullanılacak proses suyu durumuna getiriyor. Bu tesisin arıttığı su öyle bir su ki çeşme suyu kadar berrak ama içilmiyor. Ancak bu tesis deşarjı yine kirli. Tesisin örnek alınacak niteliği su ne kadar kirli olursa olsun arıtılabileceğini göstermesidir.